Ειρήνη Δενδρινού: Με ποιον τρόπο επηρεάζεται η ευτυχία του ανθρώπου, από την χρήση των social media

Τον Αύγουστο του 1991 η δημιουργία του πρώτου website γίνεται πραγματικότητα, γεγονός το οποίο σηματοδοτεί την γένεση του διαδικτύου (internet).

Σήμερα, 33 χρόνια μετά, κάθε πληροφορία η οποία αφορά, κυριολεκτικά, στο οτιδήποτε, βρίσκεται μόνο ένα κλίκ μακριά.

Η διαδικτυακή επικοινωνία – ενημέρωση, έχει αντικαταστήσει σε γενικές γραμμές, κάθε είδους άλλη μορφή επικοινωνίας στην καθημερινότητα, τόσο όσον αφορά σε προσωπικό, επαγγελματικό, αλλά και εκπαιδευτικό επίπεδο. Ιδίως στην μετά covid εποχή στην οποία ζούμε, η δια ζώσης επαφή μπήκε ξεκάθαρα σε δεύτερη μοίρα, σχεδόν σε όλους τους τομείς. Ιδίως κατά τη διάρκεια της καραντίνας, όλα γίνονταν μέσα από μια οθόνη, αφού η δια ζώσης επαφή κυριολεκτικά ήταν απαγορευμένη.

Επομένως, αυτή η εποχή επικοινωνίας μας ανάγκασε να συναναστρεφόμαστε, σχετιζόμαστε, εργαζόμαστε, εκπαιδευόμαστε, διασκεδάζουμε διαδικτυακά, γεγονός το οποίο επηρέασε την ποιότητα και τον τρόπο της επικοινωνίας μας και κατ’ επέκταση της ζωής μας.

Σύμφωνα με την ηλεκτρονική βιβλιοθήκη Βικιπαιδεία, τα κοινωνικά δίκτυα είναι ιστοσελίδες οι οποίες επιτρέπουν την διεπαφή ανάμεσα στους χρήστες, με σχόλια, φωτογραφίες, άλλες πληροφορίες.

Οι πιο γνωστές από αυτές τις ιστοσελίδες είναι: Facebook, Twitter, Instagram και Linkedin. Οι ιστότοποι αυτοί αποτελούν εικονικές κοινότητες, όπου οι χρήστες μπορούν να επικοινωνούν και να αναπτύσσουν επαφές μέσα από αυτές.

Ένα κοινωνικό δίκτυο είναι μια κοινωνική δομή η οποία αποτελείται από ένα σύνολο παραγόντων, όπως άτομα ή οργανισμούς. Στο διαδίκτυο, τα κοινωνικά δίκτυα είναι πλατφόρμες οι οποίες δημιουργούνται με στόχο τη σύναψη κοινωνικών σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, οι οποίοι συνήθως αποτελούν ενεργά μέλη του κοινωνικού δικτύου, με κοινά ενδιαφέροντα ή δραστηριότητες.

Πώς όμως έχει επηρεαστεί η ποιότητα της ζωής μας απο αυτήν την αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε; Είμαστε πιο χαρούμενοι;

Έχει γίνει η ζωή μας πιο εύκολη όσον αφορά στην πρόσβαση στην επικοινωνία; Και αν όντως έγιναν πολλά πράγματα όσον αφορά στην επικοινωνία πιο εύκολα, αυτή η ευκολία συνάδει με την ψυχική ευημερία;

Σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα, ξαφνικά μετά το 2012 η ευημερία δείχνει να ακολουθεί φθίνουσα πορεία, αφού οι ενήλικες οι οποίοι περνούσαν περισσότερο χρόνο σε οθόνες (π.χ. κοινωνικά δίκτυα, ηλεκτρονική επικοινωνία, διαδικτυακά παιχνίδια κλπ) και λιγότερο χρόνο σε δια ζώσης δραστηριότητες (π.χ. προσωπική επικοινωνία, αθλήματα και άσκηση κλπ) παρουσίασαν χαμηλή ψυχολογική ευημερία. Αντίθετα, ενήλικες οι οποίοι επέλεξαν να αφιερώσουν λιγότερο χρόνο σε μη ηλεκτρονική επικοινωνία έδειχναν υψηλότερα επίπεδα ευτυχίας.

Πιο συγκεκριμένα, η ψυχολογική ευημερία, ήταν χαμηλότερη κατά τη διάρκεια των ετών όπου κάποιος ενήλικας περνούσε περισσότερο χρόνο στην οθόνη και υψηλότερη όταν ο χρόνος του ενήλικα μονοπωλούνταν από μη ηλεκτρονικές δραστηριότητες. Σύμφωνα με έρευνες στις ηλικίες 18-29 εκείνη την περίοδο η χρήση οθόνης έφτασε το 90%, στις ηλικίες 30-49 το 77% ενώ στις ηλικίες 50-64 το 51%.

Με ποιόν τρόπο όμως έχει επηρεαστεί η ποιότητα της ζωής μας και συγκεκριμένα η ευημερία-ευτυχία μας από τον νέο τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε μέσω της χρήσης των ηλεκτρονικών κοινωνικών δικτύων; Αρχικά, σημαντικός παράγοντας για την ευημερία-ευτυχία είναι το πως κάποιος άνθρωπος αντιλαμβάνεται, αξιολογεί και ερμηνεύει την ζωή του, ώστε να της προσάψει θετικό πρόσημο.

Η ευτυχία θεωρείται ως σημαντικός, αν όχι ο πιο σημαντικός στόχος ζωής των ανθρώπων και εξαρτάται, κατά έναν μεγάλο βαθμό, από το πως κάποιος επιλέγει να αξιολογήσει την ζωή του. Πιο συγκεκριμένα, είναι ζωτικής σημασίας ο τρόπος με τον οποίο κάποιος άνθρωπος ερμηνεύει και αντιλαμβάνεται την ευτυχία, την προσωπική ικανοποίηση. Επιπροσθέτως, βασικός παράγοντας είναι η αυτοπεποίθηση την οποία διαθέτει, η οποία αποτελεί σημαντικό γνώμωνα για το πως θα βιώσει και θα ερμηνεύσει όλα τα παραπάνω. Επίσης, έρευνες έχουν αποδείξει πως όταν κάποιος νιώθει σε γενικές γραμμές ευτυχισμένος, συνάπτει καλές κοινωνικές σχέσεις, βιώνει οικογενειακή γαλήνη και γενικότερα προβάλλει λειτουργικότερες ψυχοκοινωνικές δεξιότητες.

Η ικανότητα κάθε ανθρώπου να βιώσει χαρά και να απολαύσει την χρήση των μέσων μαζικής δικτύωσης δείχνει να επηρεάζεται από την ιδιοσυγκρασία του.

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με έρευνες η χρήση των ηλεκτρονικών κοινωνικών δικτύων, είχε περισσότερο θετικές επιπτώσεις στους εξωστρεφείς ανθρώπους και αρνητικές στους εσωστρεφείς. Δηλαδή, η χρήση του διαδικτύου σχετίστηκε με αύξηση των επιπέδων αυτοεκτίμησης και μείωση των επιπέδων μοναξιάς για τους εξωστρεφείς, αλλά αντίθετα για τους εσωστρεφείς καταγράφηκαν μείωση στην αυτοεκτίμηση και αύξηση στα επίπεδα μοναξιάς Επιπροσθέτως, όσον αφορά στην θετική επίδραση στην ψυχοσύνθεση των ανθρώπων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, φαίνεται πως βασική προϋπόθεση είναι η ενεργή χρήση του διαδικτύου, καθώς και η ενεργή συμμετοχή σε κοινωνικά δίκτυα.

Πιο συγκεκριμένα, δηλώνουν περισσότερο ικανοποιημένα και ευτυχισμένα τα άτομα τα οποία εμπλέκονται σε άμεση διαδικτυακή αλληλεπίδραση με άλλους π.χ. ανταλλάσσουν posts με τα καθημερινά νέα τους, μοιράζονται ιστοσελίδες με κοινά ενδιαφέροντα και γενικότερα αλληλεπιδρούν σε όσο το δυνατόν περισσότερα επίπεδα. Οι συγκεκριμένοι χρήστες υποστηρίζουν, ότι βιώνουν κοινωνική υποστήριξη και ψυχοσυναισθηματικό ενδιαφέρον (ενσυναίσθηση), εκτίμηση και πληροφορίες οι οποίες προάγουν τη​ν αυτοαξία. Επίσης, δήλωσαν ότι ​​χαίρουν αντικειμενική​ς​ βοήθεια​ς​(υπηρεσίες και αγαθά)​ ​και λαμβάνουν πληροφορίες για οτιδήποτε προκαλεί ενδιαφέρον.

Όλα τα παραπάνω επιτυγχάνονται πολύ εύκολα αφού το διαδίκτυο έχει τη δυνατότητα να εξασφαλίσει επικοινωνία σε οικογένειες​,​ των οποίων τα μέλη τους αδυνατούν να έχουν δια ζώσης επαφή λόγω φυσικής απόστασης ή σε φίλους οι οποίοι δεν μπορούν να έχουν δια ζώσης επικοινωνία. Η διαδικτυακή επικοινωνία προάγει την επαφή ανάμεσα σε ανθρώπους οι οποίοι μοιράζονται ίδια ενδιαφέροντα και hobbies​ και καλλιεργεί ​​την επαφή για την επισύναψη ερωτικών σχέσεων.

Αντίθετα, η παθητική χρήση του διαδικτύου π.χ. η παρακολούθηση-παρατήρηση της δραστηριότητας άλλων ανθρώπων χωρίς να εμπλέκεται το άτομο σε αλληλεπίδραση μαζί τους, δείχνει να έχει αρνητικές επιδράσεις στην ψυχική υγεία των ανθρώπων.

Ερευνητές υποστηρίζουν πως η παθητική χρήση προκαλεί στο άτομο κοινωνικές συγκρίσεις και ζήλια, τα οποία έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην υποκειμενική ευημερία και οδηγούν σε χαμηλή αυτοεκτίμηση. Μέσα απο αυτήν την στάση προκύπτει αναπόφευκτη σύγκριση του εαυτού με τα άτομα στα social​,​ τα οποία δείχνουν πάντα πιο δημοφιλή, πιο χαρούμενα, πιο ευκατάστατα και πιο επιτυχημένα (The Friendship/Happiness Paradox). Αυτό το φαινόμενο οδηγεί σε συνεχώς αυξανόμενα επίπεδα δυσαρέσκειας για τον εαυτό και κατ’ επέκταση δυστυχίας και αδυναμίας να ​εκτιμήσει και να ​απολαύσει κάποιος την ζωή του.

Σε γενικές γραμμές η συνεχής χρήση των μέσων μαζικής δικτύωσης μπορεί να προκαλέσει στο άτομο ψυχοκοινωνικά προβλήματα όπως αίσθημα μοναξιάς, εχθρική διάθεση προς τον εαυτό αλλά και τους άλλους, άγχος, καταθλιπτικά στοιχεία, γνωστική εξασθένηση, συμπτώματα διάσπασης προσοχής, καθώς και αναβλητικότητα. Αξίζει να σημειωθεί, ότι παρατηρήθηκε ένα επίσης ανησυχητικό φαινόμενο το οποίο ονομάστηκε “Φόβο​ς​ εμπειρίας” (Fear of missing out -FOMO) όπου πρόκειται για μια διάχυτη ανησυχία του ατόμου ότι οι άλλοι μπορεί να έχουν ικανοποιητικές εμπειρίες από ​τις οποίες απουσιάζει το άτομο. Πιο συγκεκριμένα, δημιουργείται στο άτομο η ανησυχία ότι θα υπάρξουν πληροφορίες/εμπειρίες τις οποίες θα χάσει εάν δεν παρακολουθεί συνεχώς τα διαδικτυακά δρώμενα. Αυτός ο φόβος αναγκάζει κάποιον να ελέγχει συνεχώς την ηλεκτρονική συσκευή από την οποία συμμετέχει στα διαδικτυακά δρώμενα (π.χ. κινητό τηλέφωνο).

Συμπερασματικά η σχέση μεταξύ της υποκειμενικής ευημερίας και της χρήσης των μέσων μαζικής δικτύωσης, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον τρόπο με τον οποίο κάποιος δραστηριοποιείται ηλεκτρονικά.

Η ενεργός χρήση των ΜΜΔ αυξάνει τα συναισθήματα συνδεσιμότητας, τα οποία με την σειρά τους επηρεάζουν θετικά την υποκειμενική ευημερία, ε​νώ​ οι έρευνες απέδειξαν ότι​ η παθητική χρήση την επηρεάζει αρνητικά.

Παρατηρήθηκε επίσης το φαινόμενο της σύγκρισης του εαυτού με άλλους ανθρώπους, οι οποίοι δείχνουν πάντα μέσα από τις αναρτήσεις τους πιο ευτυχισμένοι, πιο πετυχημένοι, πιο όμορφοι κλπ. ​Τα άτομα ​τα οποία χρησιμοποιούν ​τα ​​μέσα μαζική δικτύωσης προβάλλοντας ιδανικές εικόνες και πληροφορίες για τη ζωή και τον εαυτό τους προκειμένου να ​τύχουν αποδοχή​ς​από τους διαδικτυακούς​ ​τους​ «φίλους»​, ​πάντα παρουσιάζουν τον εαυτό τους ως επιτυχημένο, όμορφ​ο​ και χαρούμεν​ο.

Δημοσιεύουν μόνο θετικές πτυχές του εαυτού ​και της ζωής ​τους​,​ γεγονός ​το οποίο ​δείχνει να προκαλεί​στους ανθρώπους οι οποίοι τυχαίνουν παρατηρητές των αναρτήσεών τους, αισθήματα κατωτερότητας, κατάθλιψη, άγχος ή χαμηλή αυτοεκτίμηση​. Αυτό συμβαίνει γιατί κάποιοι αναπόφευκτα καταφεύγουν σε συγκρίσεις​ της δικής τους ζωής, εμφάνισης, οικονομικής κατάστασης, δραστηριότητας και τις περισσότερες φορές αισθάνονται ότι υστερούν στους προαναφερθέντες τομείς.​

Είναι όμως πράγματι οι άλλοι πιο ευτυχισμένοι, όμορφοι, πλούσιοι και επιτυχημένοι από εμάς; ​Πόση αλήθεια υπάρχει στις αναρτήσεις των άλλων;​ Ποια εσωτερική ψυχική ανάγκη μας οδηγεί ώστε να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τους άλλους;

Είναι η μοναξιά ή η έλλειψη​ αυτοπεποίθησης και αντικειμενικών​προσωπικών στόχων οι λόγοι για όλα αυτά; Πώς γίναμε τόσο μόνοι και λυπημένοι σε μια εποχή ​στην οποία η επικοινωνία είναι πιο εύκολη από ποτέ;​ ​Πώς τελικά διαχειρίστηκαν οι άνθρωποι την «εισβολή» της τεχνολογ​ικής​ επικοινωνίας στη ζωή τους; Η ζωή μας έγινε πιο εύκολη, πιο ποιοτική, ​με περισσότερη ενσυναίσθηση ή αντίθετα αποξενωθήκαμε ​πιο πολύ ​από τον εαυτό μας και ​από τους άλλους ανθρώπους; ​

Δυστυχώς ο άνθρωπος δείχνει να είναι π​ιο αποξενωμένος από ποτέ, πιο δυστυχισμένος, πιο καταθλιπτικός σε μια εποχή ​στην οποία η ευτυχία είναι από τους πρώτους και πιο σημαντικούς στόχους ζωής. Και αυτή η ευτυχία, η αληθινή, η πραγματική, η γνήσια, είναι αποκλειστικά στο χέρι μας, να τη χτίσουμε με τα δικά μας μοναδικά, προσωπικά υλικά και όχι με τα ξένα και εξωγενή, γιατί τότε θα είναι πλαστή, ψεύτικη, εξαρτημένη, άρα επισφαλής και αβέβαιη.