Ποιες είναι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των φωτοβολταϊκών συστημάτων;

Τα φωτοβολταϊκά συστήματα (φ/β) αποτελούν αυτή τη στιγμή μια από τις βασικές τεχνολογίες στην πορεία για την απανθρακοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας. Ως εκ τούτου, η υιοθέτηση και ανάπτυξη φ/β έχει γνωρίσει κατακόρυφη άνοδο τα τελευταία χρόνια.

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να αναγνωριστούν και καταγραφούν οι βασικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των φωτοβολταϊκών συστημάτων, προκειμένου η δημόσια συζήτηση για τη χρήση τους να περιλαμβάνει όλες τις παραμέτρους.

Καταρχάς, παρόλο που τα φ/β συστήματα κατά τη λειτουργία τους έχουν μηδενικές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, τέτοιες εκπομπές προκύπτουν από τα υπόλοιπα στάδια του κύκλου ζωής τους, όπως η εξόρυξη πρώτων υλών, η κατασκευή, η μεταφορά, η εγκατάσταση και η διαχείρισή τους μετά το τέλος ζωής τους. Το συνολικό, όμως, ανθρακικό αποτύπωμά τους είναι σημαντικά χαμηλότερο από το αντίστοιχο για την παραγωγή ενέργειας μέσω ορυκτών καυσίμων.

Εκτός από τα αέρια θερμοκηπίου, η κατασκευή των φ/β συστημάτων μπορεί να οδηγήσει στην εκπομπή άλλων αέριων ρύπων, όπως οξείδια του θείου και του αζώτου. Επιπλέον, κατά τη διαδικασία κατασκευής των φ/β πλαισίων λεπτών υμενίων, μπορεί να εκλυθούν μικρές ποσότητες καδμίου, οι οποίες όμως είναι σημαντικά μικρότερες σε σύγκριση με τις εκπομπές Cd από την παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα.

Επίσης, η εγκατάσταση φ/β σταθμών απαιτεί σημαντικές εκτάσεις γης, γεγονός που οδηγεί σε ανταγωνισμό με άλλες χρήσεις γης, όπως η γεωργία. Η πραγματική απαίτηση χώρου μπορεί να είναι έως και 2,5 φορές μεγαλύτερη από την επιφάνεια των ίδιων των πλαισίων.

Η αγροβολταϊκή μέθοδος, πάντως, αντιπροσωπεύει μια σύγχρονη λύση για τη συνδυαστική χρήση γεωργικών εκτάσεων για παραγωγή ηλιακής ενέργειας και τις γεωργικές δραστηριότητες, προσφέροντας πολλαπλά οφέλη, όπως η αύξηση της αποδοτικότητας της γης, η προστασία των καλλιεργειών από ακραίες καιρικές συνθήκες και η μείωση της κατανάλωσης νερού για άρδευση.

Η συνδυαστική, δηλαδή, χρήση γεωργικών εκτάσεων για παραγωγή ηλιακής ενέργειας και γεωργία μπορεί να μειώσει την πίεση για αποκλειστική χρήση γης και να, αλλά και να συνδυαστεί με κτηνοτροφικές και μελισσοκομικές δραστηριότητες.

Τα πλωτά φ/β συστήματα, από την άλλη, αποτελούν μια σχετικά ελκυστική εναλλακτική λύση έναντι των συμβατικών, καθώς εγκαθίστανται πάνω από υδάτινες επιφάνειες όπως δεξαμενές, λίμνες και τεχνητές λεκάνες. Μια διαδεδομένη πρακτική εγκατάστασης για τα πλωτά φ/β είναι αυτή του συνδυασμού τους με ήδη υπάρχοντα έργα ηλεκτροπαραγωγής, όπως τα υδροηλεκτρικά φράγματα, προκειμένου να αξιοποιηθεί η συνεργατική λειτουργία τους.

Ωστόσο, υπάρχουν και πιθανές επιπτώσεις στην υδρόβια βιοποικιλότητα και τη λειτουργία των αντίστοιχων οικοσυστημάτων, οι οποίες χρήζουν περαιτέρω έρευνας, καθώς εντοπίζονται τόσο θετικές όσο και αρνητικές επιπτώσεις.

Η δε κατανάλωση νερού κατά τη διάρκεια ζωής των φ/β είναι αρκετά χαμηλότερη από τους περισσότερους τύπους συστημάτων παραγωγής ενέργειας, η οποία όμως είναι υποπολλαπλάσια της αντίστοιχης για συμβατικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής.

Η εγκατάσταση και λειτουργία φ/β συστημάτων, όμως, μπορεί να έχει επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα μέσω της καταστροφής και του κατακερματισμού των ενδιαιτημάτων. Ωστόσο, ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι οι φ/β σταθμοί μπορούν, επίσης, να δημιουργήσουν νέους βιοτόπους ή να βελτιώσουν την ποιότητα των υπαρχόντων για ορισμένα είδη, όπως οι επικονιαστές, εάν υπάρξει κατάλληλη διαχείριση της βλάστησης στην περιοχή.

Αναφορικά με τον οπτικό αντίκτυπο των φ/β συστημάτων, αυτός αναφέρεται συχνά ανάμεσα στις αρνητικές επιπτώσεις τους, στην πράξη είναι περιορισμένος και, σε μεγάλο βαθμό, υποκειμενικός. Επιπλέον, η αισθητική όχληση σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να μετριαστεί μέσω σωστού σχεδιασμού και επιλογής της κατάλληλης τοποθεσίας.

Η ανακλαστικότητα των φ/β πάνελ αποτελεί αντικειμενικό στοιχείο της αισθητικής όχλησης, αλλά τα σύγχρονα πάνελ έχουν σχεδιαστεί για χαμηλή ανακλαστικότητα, όπως φανερώνει η εγκατάσταση φ/β δίπλα σε αεροδρόμια (όπως, για παράδειγμα, στον Αερολιμένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος»).

Τέλος, καθώς η εγκατεστημένη ισχύς των φ/β αυξάνεται, η διαχείριση του παλαιού εξοπλισμού και η αντικατάστασή του με νέα συστήματα αποκτά σημασία. Η ανάπτυξη αποτελεσματικών συστημάτων ανακύκλωσης για τα φ/β πάνελ είναι ζωτικής σημασίας για τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την ανάκτηση πολύτιμων υλικών που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή των φ/β πλαισίων.

Συμπερασματικά, μπορεί να ειπωθεί πως μια προσεκτική χωροθέτηση, ο σωστός σχεδιασμός, η προώθηση της ανακύκλωσης και η υιοθέτηση τεχνολογικής βελτίωσης θα είναι απαραίτητα στοιχεία μιας στρατηγικής για τη μεγιστοποίηση των περιβαλλοντικών οφελών των φ/β συστημάτων και την ελαχιστοποίηση των αρνητικών τους επιπτώσεων στην πορεία προς μια βιώσιμη και δίκαιη πράσινη μετάβαση.

Απαντήσεις στις παραπάνω προκλήσεις επιχειρεί να δώσει το έργο JustReDI, το οποίο λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας Ελλάδα 2.0, με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης – NextGenerationEU και υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Καινοτομίας.

Το έργο JustReDI υλοποιείται με τη σύμπραξη έξι φορέων και ιδρυμάτων: του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ), του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ), του Ερευνητικού Κέντρου ΑΘΗΝΑ, του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), καθώς και του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής (ΠΑΔΑ) και του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδος (ΔΙΠΑΕ).

Το JustReDI περιλαμβάνει ένα συνεκτικό σύνολο δράσεων που θα συμβάλλουν στην υλοποίηση των ευρωπαϊκών και εθνικών στρατηγικών για την αναπτυξιακή πράσινη μετάβαση και τον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας, μεγιστοποιώντας τον θετικό αντίκτυπο για την τοπική κοινωνία, ελαχιστοποιώντας τις κοινωνικές επιπτώσεις της διττής μετάβασης, ιδίως για τις ευάλωτες ομάδες και περιφέρειες, και ενισχύοντας την οικονομική και κοινωνική ανθεκτικότητα υπό το πρίσμα της δίκαιης ανάπτυξης και της συμπερίληψης.

Ένας από τους παράγοντες που επηρεάζουν τις αντιλήψεις που σχηματίζουν οι Έλληνες για τα θέματα αυτά είναι και η έγκυρη δημόσια πληροφόρηση. Έτσι, το έργο περιλαμβάνει μια δράση για την αποτίμηση της αξιοπιστίας των ειδήσεων γύρω από την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση (Check4Facts).

Περισσότεροι πολίτες συμμετέχοντες στη διαδικασία, περισσότερες ευκαιρίες για βιώσιμη ανάπτυξη.

Δράση ενίσχυσης επενδύσεων «Εμβληματικές δράσεις σε διαθεματικές επιστημονικές περιοχές με ειδικό ενδιαφέρον για την σύνδεση με τον παραγωγικό ιστό» / Ανθεκτικότητα, Συμπερίληψη και Ανάπτυξη: Προς μια Δίκαιη Πράσινη και Ψηφιακή Μετάβαση των Ελληνικών Περιφερειών – TAEDR-0537352.

Η δράση υλοποιείται στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας Ελλάδα 2.0 με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης – NextGenerationEU.

Εικόνες από FREEP!K